Yeme Bozuklukları ve Doğru Beslenme

Obezite yanlış yaşam biçiminin ürünüdür.

Uluslar arası Gıda Politikaları Araştırma Enstitüsü’nün (IFPRI) 2014 yılında açlık üzerine yayınladığı rapora göre, her 8 kişiden biri ve 6 çocuktan biri açlık sınırında yaşıyor. Save the Children Vakfı’nın hazırladığı Dünya açlık raporuna göre yılda yaklaşık 2milyon çocuk açlıktan ölüyor. Hepsinden daha çarpıcı bilgiyi ise ABD kaynaklı Lancet Tıp Dergisi yayınlıyor; “Obeziteden ölen kişi sayısı açlıktan ölen kişi sayısının 3 katı.

Yeme bozukluklarının hayati hastalıklara hatta ölüme sebep olması, yaptığımız yanlışlar ve doğru beslenme üzerine Beslenme ve Diyet Uzmanımız Dyt. Dilara Karaca ile konuştuk.

Soru: Yeme bozukluklarından özellikle açlığın sınırlarında yaşamayı nasıl tarif edersiniz?

Dyt. Dilara Karaca: Bu kişiler kilo kaybetmeye yönelik davranış eğiliminde olurlar. Bede ağırlığı ve yiyeceklerle aşırı ilgilidirler. Kilo almaktan çok korkarlar ve özel yemek yeme biçimleri vardır. Hastaların bir kısmı çok katı diyetler uygular, kontrollerini kaybettiklerinde tıkanırcasına yemek yiyip kusarlar. Bazı hastalarda küçük miktarla tüketseler bile kusma olur. Buna ‘Anoreksiye nevroza’ denir. Bulimiya ise tıkanırcasına yemek yeme ile birlikte kontrolünü kaybetme ve kusma gibi durumlar görülebilir.

Soru: Peki az yemekten sonra bir de çok yemeği konuşalım. Obezite nedir, tam olarak hangi sınırda başlar?

Dyt. Dilara Karaca: Dünya Sağlık Örgütü tarafından vücutta sağlığı bozacak ölçüde aşırı yağ birikmesi olarak tanımlanmıştır. Obezite; besinlerle alınan enerjinin (kalori), harcanan enerjiden fazla olması ve bu fazla enerjinin vücutta yağ olarak depolanmasıdır (%20 veya daha fazla). Obezite yaşam kalitesini ve süresini olumsuz yönde etkiler.

Soru: Obezite hangi sistemlerimize zarar verir?

Dyt. Dilara Karaca: Vücut sistemleri (endokrin sistem, kardiyovasküler sistem, solunum sistemi, gastrointestinal sistem, deri, genitoüriner sistem, kas iskelet sistemi) ve psikososyal durum üzerinde yarattığı olumsuz etkilerden dolayı pek çok sağlık problemlerine neden olmaktadır.

Soru: Obezite hangi hastalıklara sebep olur?

Dyt. Dilara Karaca: Hastalıklardan bahsedecek olursak; insülin direnci – hiperinsülinemi, tip 2 diabetes mellitus, hipertansiyon, koroner arter hastalığı, hiperlipidemi – hipertrigliseridemi, metabolik sendrom, safra kesesi hastalıkları, bazı kanser türleri (kadınlarda safra kesesi, endometriyum, yumurtalık ve meme kanserleri, erkeklerde ise kolon ve prostat kanserleri), osteoartrit, felç, uyku apnesi, karaciğer yağlanması, astım, solunum zorluğu, gebelik komplikasyonları, menstruasyon düzensizlikleri, aşırı kıllanma, ameliyat risklerinin artması, ruhsal sorunlar (anoreksiya nevroza, blumiya nevroza), binge eating (tıkınırcasına yeme), gece yeme sendromu gibi ortaya çıkabilir veya bir şeyi daha fazla yiyerek psikolojik doyum sağlamaya çalışma, toplumsal uyumsuzluklar, özellikle sık aralıklarla ağırlık kaybetme ve kazanma sonucunda deri altı yağ dokusunun fazla olması nedeniyle deri enfeksiyonları, kasıklarda ve ayaklarda mantar enfeksiyonları, kas-iskelet sistemi problemleri.

Soru: İdeal kilosunun çok altında olan kişilerin yaşayacağı sağlık sorunları nelerdir?

Dyt. Dilara Karaca: Gerekli besinlerin alınamaması bağışıklık sistemini olumsuz yönde etkiler. Hastalıklara karşı vücut yeteri kadar savunma gösteremez. Bazı kanser çeşitlerine yakalanma riski zayıf insanlarda daha yüksektir. Yetersiz beslenme sonucu kansızlık ortaya çıkar, adet düzensizliklerine yol açabilir. Aşırı zayıf kadınlarda hamile kalamama sorunu görülebilir. Yetersiz beslenme sonucu hamile kadınlarda düşük riski oluşabilir. Ayrıca aşırı zayıf bir annenin bebeğinin savunma sisteminin yetersiz olmasına da neden olabilir. Yorgunluk hissi sürekli hale gelir. Boyuna göre kilosu yetersiz olan kadınlarda östeoporozun oluşma olasılığı daha fazladır. Kişi hem aşırı zayıf hem de sigara içiyorsa kalp hastalığına yakalanma riski artmaktadır. Aşırı zayıflık cilt sağlığını da olumsuz etkiler. Zayıflık psikolojik olarak kişiyi olumsuz etkileyip kendine güvensizliğe, psikolojik sorunlara da yol açabilir.

Soru: Aşırı kilonun ve aşırı zayıflığın zararlarından çocuklarımızı korumak için onlara diyet uygulamamız doğru mudur?

Dyt. Dilara Karaca: Çocuklara düşük kalorili diyet yaptırmak ve yediklerini diğer çocuklarla kıyaslamak son derece yanlıştır. Çocuklarda özellikle anne sütü alımı ve sonrasında doğru ek besin geçişi çocuğun geleceğini etkilemektedir. Çocuklar çok yiyerek değil, dengeli beslenerek ve hareket ederek büyümelidir.

Soru: İçinde zararlı yağlar olan yiyecekler nelerdir? Neleri yemekten kaçınmalıyız?

Dyt. Dilara Karaca:  Fast food (hızlı yiyecek) satan yerlerde, patates kızartması, kızarmış tavuk, elmalı tartlar, sandviç ve keklerde (margarin kullanılanlarda), böreklerde, margarin ve katkı yağlarında, hazır satılan kek ve yaş pastalarda, donmuş yiyeceklerde, kıymalı böreklerde, pizzalarda, waffleda, donmuş balıklarda, cips, kraker ve çerezlerde, süt ürünleri içermeyen kremalarda, süt ve kahve tozlarında, salata soslarında, et suyu ürünlerinde, patlamış mısırda, kurabiyelerde, dondurmalarda bulunur. Trans yağlar hazır olarak satılan aklımıza gelebilecek her türlü üründe bulunabilir. Bu nedenle trans yağlardan kaçınmak için en azından aldığımız ürünlerin içeriğini mutlaka incelememiz gerekir.

Soru: Ergenlikteki hızlı kilo alım verimleri için ebeveynler neler yapmalı, o süreci nasıl yönetmeli?

Dyt. Dilara Karaca: Ergenlik döneminde hızlı büyüme sebebiyle, beslenme kalitesi, enerji ve besin öğelerinin yeterli, dengeli tüketimi büyük önem taşır. Buna karşın ev dışında geçirilen zaman artmaya başlar ve düzensiz yaşamın getirisi hazır yemekler ile beslenme başlar. Diyet yaşı son yıllarda tehlikeli yaşlara düştü özellikle kız çocuklarında. Ergenlikte kız çocuklarında vücut şekillerinin önem kazanmasıyla kilo verme isteği artıyor. Bilinçsiz diyetler vücutta kalıcı hasarlara sebep olabiliyor. Ergenlikte çocuklarınızın kilo verme isteklerini ciddiye alın, tek başına diyet yapmasına izin vermeyin mutlaka bir uzmandan yardım alın.

Soru: Sağlıklı bir beslenme gününde neler tüketilmeli?

Beslenme ve Diyet Uzmanı Dyt. Dilara Karaca:  Öğün planını en basit şekilde beslenme piramidi ile yapabilirsiniz. Tahıllar, kurubaklagiller ve nişastalı yiyecekler piramidin temelini oluşturuyor ve en geniş bölümünü kapsamaktadır bu bölümde yer alan ekmek çeşitleri, tahıllar, kurubaklagiller, pirinç, patates gibi nişastalı yiyecekler bir öğünde yenilmesi gereken temel yiyeceklerdir. Sağlıklı bir beslenme planı içinde 1 porsiyonu 1 ince dilim ekmek veya 1 orta boy patates veya 2-3 kaşık pilav olarak belirtilen bu gruptan 6 veya daha fazla porsiyon yenilmesi gerekir. Sebze ve meyvelerin grubun ikinci basamağını oluşturuyor. Günlük beslenme planında 3-5 porsiyon sebze ve 3-4 porsiyon meyve yenilmelidir. Piramidin üçüncü basamağında ‘süt, yoğurt’ grubu ile et, balık, tavuk, yumurta ve peynir gibi hayvansal yiyecekleri içeren grup yer alır. Bu iki grubun her birinden 2-3 porsiyon yenilmesini önerilir. Özellikle kalsiyumdan zengin olan süt grubunda 1 bardak süt veya 1 kase yoğurt 1 porsiyon olarak tanımlanmaktadır. Piramidin tepesine tırmandığımızda burada yer alan ‘yağlar, şeker ve şekerli yiyecekler ile alkollü içecekler’ grubunun çok az bir bölüm kapladığını görürüz. Bu da bize, bu yiyeceklerin sağlıklı bir beslenme planı içinde ki yerlerinin ne kadar az olduğunu gösterir. Bu grup içinde yer alan yiyeceklerden yağlar için; 1 tatlı kaşığı yağ veya 5-6 adet fındık içi, şeker ve şekerli yiyecekler için 2 adet şekerli bisküvi veya 1top dondurma, 1 porsiyona örnek olarak verilebilir.

Soru: Size gelen kişilere diyet listeleri hazırlarken baz aldığınız şeyler neler?

Dyt. Dilara Karaca: Kişinin kilosu ve boyuna göre alması gereken kalori düzeyini hesaplıyoruz. Yaptığı fiziksel aktiviteleri öğrenip, gerekiyorsa yenilerini planlıyoruz, nasıl beslendiği ve aslında nasıl beslenmesi gerektiğinin üzerinde duruyoruz. Bir de tabi varsa hastalıkları.

Soru: Televizyonda margarin ve yağ reklamlarında hatta çocuklara yönelik abur cubur gıdaların reklamlarında sürekli “doymuş ve doymamış yağ” tanımlarını duyuyoruz. Doymuş ve doymamış yağ nedir? Hangisi sağlıklıdır?

Dyt. Dilara Karaca: Yağlar vücudumuz için en önemli enerji kaynaklarındandır. Her 1gr yağda 9kalori bulunur. Doymuş yağ asitleri ile tekli doymamış yağ asitleri vücudumuz tarafından sentez edilirler. Ancak vücudumuzda çoklu doymamış yağ asitlerinin (omega-6 ve omega-3) sentezi gerçekleşememektedir, bu yağ asitlerinin mutlaka besinlerle dışarıdan alınması gerekir. Önerilen günlük yağ alımı, gereken kalorinin %25-35’ini karşılayacak şekilde olmalıdır. Doymamış yağ asitleri vücudun gereksinim duyduğu yağlardır. Oda sıcaklığında sıvı haldedirler, büyük çoğunluğu bitkisel kaynaklıdır. Örnek verecek olursak; fındık, zeytinyağı, kanola, mısır, ayçiçeği, soya yağı. Günlük 3-4 tatlı kaşığını geçmeyecek şekilde tüketilmesini tavsiye ediyoruz.

Soru: Dilara Hanım sizin de insana güç veren bir hikayeniz var. Obez biri iken sağlığınıza geri kavuştunuz ve hatta diyetisyen oldunuz. Kendi hikayenizi de anlatır mısınız?

Dyt. Dilara Karaca: 1989 İstanbul doğumluyum. 17 yaşına gelip de tartıda 120 kiloyu gördüğümde dur demenin vakti geldiğini anladım. Beslenme düzenim bozuktu, uyku düzenim yoktu ve hareketsiz bir yaşam sürüyordum. Tercih yapmalıydım ya hayatıma obez olarak devam edecektim ya da sağlığımı geri kazanacaktım. Obezite yanlış yaşam biçiminin sonucudur. Uyku hareketsizlik ve hastalık durumları birleştiğinde kaçınılmaz olabilir, yaptığım araştırmaların da desteği ile önce sabahları düzenli kahvaltıya başladım. Beslenmeme ara öğün ekledim. Kendi başıma doğru bir yolda ilerleyemediğimi fark ettim. O yıl bölümüme girmiştim, diyetisyen hocalarımın da yardımını alarak zayıflamaya devam ettim. Şimdi 120 kilodan 60 kiloya düşen bir diyetisyen olarak danışanlarıma hizmet veriyorum. Odamda eski resimlerim asılı, baktığım zaman geldiğim yere bazen ben bile inanamıyorum. Bu evrede yaşadıklarımla ilgili bir kitap yazmaya başladım bile.

Soru: Son olarak sizden birkaç püf nokta istiyoruz. Mutfakta uygulayacağımız şeylerle nasıl daha sağlıklı ve doğru besleniriz?

Dyt. Dilara Karaca: Et ve kıyma koyduğunuz yemeklere yağ eklememeye çalışın. Yağsız et tercih edin, yemeği pişirirken yağlı kısımları ayıklayın. Balık ya da tavuk tüketirken derisini soyun. Mayonez kullanmanız gereken bir salata ya da yemekte light yoğurt tercih edebilirsiniz.  Yemeklerinizi daha lezzetli hale getirmek için de baharat kullanabilirsiniz.

                                                                                                                           Dyt. Dilara KARACA

                                                                                                                      Beslenme ve Diyet Uzmanı